Τα παιδιά μαθαίνουν να καταλαβαίνουν τί συμβαίνει στην καθημερινότητα της οικογένειας από τον τρόπο που αντιδρούν οι γονείς τους σε αυτήν. Συνεπώς, το παιδί θα αντιμετωπίσει τα νέα για την ασθένεια της μαμάς του, ανάλογα με το πώς βλέπει τους γονείς του να τα χειρίζονται. Τα παιδιά μέσα από την διαδικασία αυτή διδάσκονται από τους γονείς τους πώς να ανταποκρίνονται σε μια κρίση, τώρα και στο μέλλον. Μέσα από αυτή την προβληματική κατάσταση, το παιδί μπορεί να μάθει ότι υπάρχουν περισσότερο και λιγότερο εποικοδομητικοί τρόποι να χειριστεί μια δύσκολη κατάσταση.

Πώς θα το πούμε στα παιδιά μας

Σαφώς δεν υπάρχει ανώδυνος τρόπος για να πείτε στα παιδιά σας ότι έχετε καρκίνο του μαστού. Χρειαζετε μια ήρεμη συζήτηση σε ένα χώρο όπου θα νιώθουν άνετα να εκφραστούν και να σας υποβάλλουν ερωτήσεις.

• Εφοδιαστείτε με ψυχραιμία
• Εξηγείστε με απλά λόγια πότε και πώς ανακαλύψατε ότι πάσχετε από αυτή την ασθένεια, τι είναι ο καρκίνος του μαστού και πώς σκοπεύετε να τον αντιμετωπίσετε θεραπευτικά.
• Δώστε στα παιδιά σας το περιθώριο να κάνουν ερωτήσεις και να σας δείξουν πόσες λεπτομέρειες αντέχουν να ακούσουν.

• Ίσως να μην έχετε απαντήσεις σε όλα τα ‘γιατί’ των παιδιών σας. Μόνο ο χρόνος και οι μελλοντικές συζητήσεις μπορούν να καλύψουν όλες τις απορίες τους.  

Πώς θα προετοιμαστούμε για τη συζήτηση

Η συζήτηση με τα παιδιά σας είναι προτιμότερο να λάβει χώρα όταν εσείς θα νιώθετε έτοιμη, καθώς θα έχετε αποδεχτεί αυτό που σας συμβαίνει.

• Ίσως χρειαστείτε τη βοήθεια ψυχολόγου για να σας συμπαρασταθεί στην προσπάθειά σας να ελέγξετε τα συναισθήματά σας προτού ενημερώσετε τα παιδιά σας.
• Παράλληλα, ίσως θα είναι χρήσιμο να παραβρίσκεται κάποιο έμπιστο άτομο κατά τη συζήτηση.

• Βοήθεια και πληροφορίες για την ενημέρωση των παιδιών σας μπορείτε να αντλήσετε από τον θεράποντα ιατρό σας, το νοσηλευτικό προσωπικό, έναν ψυχολόγο ή παιδοψυχολόγο, ένα κοινωνικό λειτουργό, κέντρα για υποστήριξη καρκινοπαθών, καθώς και άρθρα ή βιβλία για τον καρκίνο.

Ποιες είναι οι ανησυχίες των παιδιών μας

Η ηλικία και η προσωπικότητα κάθε παιδιού καθορίζουν ποιες θα είναι οι ανησυχίες του για την ασθένειά σας. Σε γενικές γραμμές, δύο μεγάλα θέματα απασχολούν τα παιδιά:

Α. ‘Ποιος θα με φροντίζει τώρα;’Τα παιδιά έχουν ανάγκη από φροντίδα, ασφάλεια και προστασία. Θέλουν να ανήκουν σε ένα προστατευμένο περιβάλλον, όπου διατηρούνται οι συνήθειές τους.

• Διαβεβαιώστε τα ότι πάντα κάποιος δικός τους άνθρωπος θα βρίσκεται δίπλα τους, κι ότι το πρόγραμμά τους θα τροποποιηθεί στο ελάχιστο.
•  Παράλληλα, προετοιμάστε τα παιδιά σας για τυχόν αλλαγές στην εμφάνισή σας, ώστε να ξέρουν τι να περιμένουν.

Β. ‘Μπορεί η μαμά να φύγει για πάντα;’ Αυτή η ανησυχία είναι φυσιολογική. Μην τους υποσχεθείτε κάτι που δεν είναι βέβαιο, αλλά να τους ενισχύσετε την ελπίδα ότι με προσπάθεια από όλους θα νικήσετε την ασθένεια.

• Μπορείτε να τους εξηγήσετε τη φύση της ασθένειας και τη θεραπεία που θα ακολουθήσετε.
• Βεβαιωθείτε ότι καταλαβαίνουν όσα συζητάτε, με το κάνετε ανακεφαλαιώσεις και διευκρινήσεις.

Πώς θα αντιδράσουν τα παιδιά μας

Κάθε παιδί αντιμετωπίζει διαφορετικά μια δύσκολη κατάσταση. Τα συναισθήματα είναι ποικίλα (οργή, φόβος, θυμός, θλίψη, αμηχανία, ντροπή), είναι όμως φυσιολογικά και είναι καλό να εκφράζονται.

• Πολλά παιδιά κρύβουν τα συναισθήματά τους πίσω από ασυνήθιστες για αυτά συμπεριφορές. Αν παρατηρήσετε μια ανησυχητική συμπεριφορά που επιμένει, συμβουλευτείτε έναν παιδοψυχολόγο.
• Δώστε χρόνο και χώρο στα παιδιά να εκφραστούν, να σκεφτούν και να αποδεχτούν την κατάσταση.

• Είναι πιθανό να θέλουν να κλειστούν στον εαυτό τους ή να βοηθήσουν και να προσφέρουν στην οικογένεια. Δώστε τους την ευθύνη για μια δουλειά, αλλά βεβαιωθείτε ότι δεν έχουν αναλάβει περισσότερες υποχρεώσεις από όσες αναλογούν στην ηλικία τους. Μέσα από αυτή την κατάσταση τα παιδιά σας θα ωριμάσουν γρήγορα, αλλά δεν πρέπει να στερηθούν τις χαρές της ηλικίας τους.

Συμβουλές ανάλογα με την ηλικία των παιδιών

Παρακάτω δίνονται κάποιες συμβουλές για το πώς μπορείτε να μιλήσετε στα παιδιά σας, ανάλογα με την ηλικιακή και την γνωστική φάση στην οποία βρίσκονται. Χρησιμοποιήστε τις σαν γενικές κατευθυντήριες γραμμές, τις οποίες θα προσαρμόσετε στην περίπτωση του δικού σας παιδιού. Εσείς γνωρίζετε καλύτερα ποιος είναι ο καταλληλότερος τρόπος να μιλήσετε στο παιδί σας. Ως προς την ενημέρωση του παιδιού, κινηθείτε βάσει των αναγκών και των αντιδράσεων που εκδηλώνει. Κατά την φάση της ενημέρωσης, έχετε υπόψη ότι όσο πιο μικρά είναι τα παιδιά, τόσο πιο πολύ δυσκολεύονται να αντιληφθούν δύσκολες έννοιες, γεγονός που αλλάζει όσο μεγαλώνουν. Χρησιμοποιείτε πάντα λέξεις, παραδείγματα και τεχνικές (παιχνίδι, ζωγραφική, ταινίες, συζήτηση) τα οποία είναι ανάλογα με την ηλικία τους και να είστε έτοιμη για τυχόν ερωτήσεις.

ΠΑΙΔΙΑ ΗΛΙΚΙΑΣ ΚΑΤΩ ΤΩΝ 2 ΕΤΩΝ   Παιδιά τόσο μικρά δε μπορούν να κατανοήσουν μια ασθένεια όπως ο καρκίνος και η κύρια έγνοια τους είναι η διατάραξη της καθημερινής τους ρουτίνας. Καταλαβαίνουν ότι κάτι δεν πάει καλά όταν λείπετε για μέρες από το σπίτι, όταν είστε πολύ κουρασμένη για να παίξετε μαζί τους, ή όταν δε μπορείτε να τα σηκώσετε στην αγκαλιά σας. Όσο πιο σύντομα διαμορφώσετε μια νέα ρουτίνα προσαρμοσμένη στις καινούριες συνθήκες, τόσο πιο γρήγορα το παιδί θα προσαρμοστεί σε αυτή.  Τα μικρά παιδιά φοβούνται επίσης τον αποχωρισμό και τη μοναξιά. Όταν δε μπορείτε να είστε μαζί τους, φροντίστε να τα αφήνετε μ’ ένα άτομο οικείο σε αυτά. Διαβεβαιώστε τα ότι θα επιστρέψετε σύντομα στο σπίτι και δώστε τους κάτι (πχ ένα παιχνίδι) το οποίο θα το έχουν μαζί τους όταν λείπετε στο νοσοκομείο που θα τους θυμίζει ότι τα σκέφτεστε.

ΠΑΙΔΙΑ ΗΛΙΚΙΑΣ 2-5 ΕΤΩΝ  Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας χαρακτηρίζονται από έντονη φαντασία και μαγική σκέψη, νομίζοντας ότι αυτά που εύχονται μπορούν να πραγματοποιηθούν. Μπορεί λοιπόν να αισθανθούν ενοχές για την ασθένεια σας, νομίζοντας ότι την προκάλεσαν επειδή σκέφτηκαν κάτι κακό για σας ή σας μίλησαν άσχημα σε έναν τσακωμό.  Διαβεβαιώστε τα ότι δεν φταίνε για τον καρκίνο κι ότι δεν έχουν κάνει τίποτα που να μπορεί να τον προκαλέσει. Εξηγήστε τους επίσης ότι ο καρκίνος δεν «κολλάει» και δε μεταδίδεται, καθώς σε αυτή την ηλικία πιστεύουν ότι όλες οι ασθένειες είναι μεταδοτικές, όπως το κρύωμα ή η ιλαρά. 
Τα παιδιά αυτής της ηλικίας, δε κατανοούν πολύπλοκους όρους και κουράζονται εύκολα από τις συζητήσεις. Χρησιμοποιήστε απλές λέξεις για να τους εξηγήσετε τι σας συμβαίνει. Εξηγήστε τους ότι το στήθος σας (ή όπως εκείνα το αποκαλούν) είναι άρρωστο και ότι πηγαίνετε στο νοσοκομείο για να γίνει καλά. Μπορείτε επίσης να χρησιμοποιήσετε κούκλες ή ζωγραφιές για να τους δείξετε τι συμβαίνει.

• Αφού τα ενημερώσετε, παρατηρήστε την συμπεριφορά τους για να καταλάβετε πώς νιώθουν
• Τα συναισθήματά και οι προβληματισμοί τους θα εκφραστούν μέσα από τις πράξεις, το παιχνίδι και τις ζωγραφιές τους
• Όταν βλέπετε ότι το παιδί ζητάει πιο συγκεκριμένες πληροφορίες και είναι έτοιμο να τις ακούσει και να τις καταλάβει, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε κάποιες από τις τεχνικές που χρησιμοποιούνται σε μεγαλύτερες ηλικίες, σε πιο απλουστευμένη μορφή.

ΠΑΙΔΙΑ ΗΛΙΚΙΑΣ 6-11 ΕΤΩΝ  Τα παιδιά σχολικής ηλικίας καταλαβαίνουν ότι είναι μέλη μιας οικογένειας και ότι όταν ένα μέλος της νοσεί, αυτό θα έχει επίπτωση στην καθημερινότητα της οικογένειας. Τα παιδιά σε αυτή την ηλικία καταλαβαίνουν πιο συγκεκριμένους όρους ενώ αρχίζουν να μαθαίνουν για το πώς λειτουργεί το σώμα και τα όργανα του. Δώστε τους απλές πληροφορίες αναφορικά με τον καρκίνο, εξηγώντας πως λειτουργεί, πως επηρεάζει το σώμα και τι κάνετε εσείς με τον γιατρό σας για να τον αντιμετωπίσετε. Χρησιμοποιήστε σαν παραδείγματα σχετικές σκηνές που μπορεί να έχουν δει σε μια ταινία ή να έχουν διαβάσει σε ένα βιβλίο. Είναι καλό να διευκρινίσετε τι γνωρίζουν τα ίδια για τον καρκίνο, ώστε να τους ξεκαθαρίσετε τυχόν παρερμηνείες. Στο Δημοτικό τα παιδιά έχουν αρχίσει να μαθαίνουν για τον τρόπο λειτουργίας του οργανισμού και έχουν ακούσει την έννοια «κύτταρο». Μπορείτε να τους εξηγήσετε ότι ενώ ο οργανισμός αποτελείται από «καλά» κύτταρα, αυτή την στιγμή, στον δικό σας οργανισμό και συγκεκριμένα στο στήθος σας, υπάρχουν και κάποια «κακά» κύτταρα που ονομάζονται «καρκίνος». Η θεραπεία λοιπόν που ακολουθείτε στοχεύει να εξαφανίσει όλα αυτά τα «κακά» κύτταρα.

• Μετά την ανακοίνωση, παρατηρήστε αν τα παιδιά παρουσιάζουν κάποιες αλλαγές στην σχολική τους επίδοση, στην όρεξη τους, στον ύπνο τους ή στις φιλικές τους σχέσεις.
• Τα παιδιά στην ηλικία αυτή πιθανά να μην εκφράζουν τα συναισθήματα και τις ανησυχίες τους, από φόβο μην σας επιβαρύνουν. Εξηγήστε τους ότι μπορούν να σας μιλήσουν και ότι είναι εντάξει να κλάψουν, όταν νιώσουν την ανάγκη. Ρωτάτε τα ανά τακτά χρονικά διαστήματα πώς αισθάνονται και αν αντιμετωπίζουν κάποια δυσκολία και συζητήστε μαζί τους γι’ αυτά. 
• Τα παιδιά σχολικής ηλικίας, όπως και τα μικρότερα, έχουν ανάγκη από μια σταθερότητα στην ρουτίνα τους και να είναι ενήμερα για τη οποιαδήποτε αλλαγή σε αυτή, πχ «αύριο θα πρέπει να πάω στον γιατρό, οπότε δεν θα μπορέσω να σε πάω στο σχολείο. Θα έρθει να σε πάρει το πρωί η μαμά του Κώστα και θα γυρίσετε μαζί το μεσημέρι. Όταν γυρίσεις, θα έχω γυρίσει από τον γιατρό, και θα σε περιμένω στο σπίτι».
• Αν θέλουν να συμμετέχουν στις οικογενειακές υποχρεώσεις, δώστε τους κάποια ευθύνη, η οποία να είναι ανάλογη με την ηλικία τους, πχ να βοηθούν στο στρώσιμο και στο μάζεμα του τραπεζιού.
• Ενδέχεται κάποια παιδιά να εμφανίσουν κάποια συμπεριφορά που αναλογεί σε παιδιά μικρότερης ηλικίας. Συνήθως, με τον τρόπο αυτό προσπαθούν να κάνουν αισθητή την παρουσία τους. Αν δείτε ότι αυτό επιμένει και ότι εμποδίζει τη λειτουργικότητα του παιδιού, συμβουλευτείτε έναν ειδικό.
• Ενημερώστε τη/τον δασκάλα/ο για το πρόβλημα υγείας σας, ώστε και η/ο ίδια/ος να παρατηρεί πιθανές αλλαγές στην συμπεριφορά του παιδιού.
• Προσπαθήστε να μην αλλάξει η καθημερινότητά τους, να παρακολουθούν και να προετοιμάζονται για τα μαθήματά τους και να συνεχίζουν τις εξωσχολικές τους δραστηριότητες.

ΕΦΗΒΟΙ ΗΛΙΚΙΑΣ 12 ΕΤΩΝ ΚΑΙ ΠΑΝΩ Τα παιδιά προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας είναι πολύ πιθανό να έχουν ακούσει τη λέξη «καρκίνος», τα αίτια του και πως αντιμετωπίζεται. Μπορεί επίσης να έχουν ακούσει ότι κάποιος έχει πεθάνει από καρκίνο. Μάθετε τι ακριβώς γνωρίζουν και εξηγήστε τους ότι υπάρχουν πολλά διαφορετικά είδη καρκίνου και ότι δεν πεθαίνουν όλοι οι άνθρωποι που έχουν καρκίνο. Απαντήστε στις ερωτήσεις τους με ειλικρίνεια και βοηθήστε τα να το ερευνήσουν κι από μόνα τους, εφόσον το επιθυμούν. 
Η εφηβεία είναι από μόνη της μια μπερδεμένη περίοδος για το παιδί, καθώς τελούνται πολλές σωματικές αλλαγές, οι σκέψεις και τα συναισθήματα γίνονται πιο πολύπλοκα και ο έφηβος προσπαθεί να διαμορφώσει τη δική του ταυτότητα. Στην προσπάθεια του αυτή να αυτονομηθεί, διχάζεται ανάμεσα στην ανάγκη του για ανεμελιά, επαναστατικότητα και ανεξαρτητοποίηση (όπως οι έφηβοι φίλοι του) και στην ανάγκη της μητέρας του για βοήθεια και υποστήριξη. Από τη μία αισθάνεται «ενήλικος» και από την άλλη «παιδί». Στην στήριξη της μητέρας του, υιοθετεί αυτό που θεωρεί «ενήλικο» τρόπο αντίδρασης, όπως το να μην εξωτερικεύει αυτά που αισθάνεται και το να αναλαμβάνει πολύ μεγάλες ευθύνες. Προσπαθήστε να ενισχύσετε την φυσιολογική αυτή ανάγκη του για αυτονόμηση και «ενηλικίωση», χωρίς να αναλάβει ευθύνες ενηλίκου ως προς την ασθένειας σας. Δώστε του την ευκαιρία να αναλάβει κάποιες ευθύνες, οι οποίες δεν θα είναι εις βάρος των δικών του αναγκών. Εξηγήστε του το πρόβλημα σας, συμπληρώνοντας ότι είναι λογικό να αισθανθεί στενοχώρια, θυμό και άλλα συναισθήματα και ότι ο ενήλικος τρόπος χειρισμού αυτών είναι η έκφραση τους. Αν δυσκολεύεται να μιλήσει σ’ εσάς, παροτρύνετε τον να μιλήσει σε ένα άτομο που επιλέγει ο ίδιος. 
Λόγω των σωματικών αλλαγών που συμβαίνουν κατά την εφηβεία, οι έφηβοι δυσκολεύονται να χειριστούν το θέμα του καρκίνου του μαστού, γιατί το στήθος  αποκτά πλέον άλλο νόημα και για τα δύο φύλα. Το έφηβο κορίτσι, που τώρα μεγαλώνει το στήθος του, φοβάται ότι μπορεί να κληρονομήσει τον καρκίνο του μαστού. Το έφηβο αγόρι από την άλλη, μπορεί να μπερδευτεί και να αισθανθεί άβολα, καθώς μόλις τώρα αρχίζει να βλέπει το γυναικείο στήθος (μοντέλα, φίλες) με διαφορετικό τρόπο. Ενημερώστε την κόρη σας ότι το 90% των καρκίνων του μαστού δεν έχουν κληρονομική βάση. Ως προς τα αγόρια, ίσως να είναι πιο εύκολο γι’ αυτά να μιλήσουν σε κάποιον άνδρα, όπως τον πατέρα τους ή κάποιον άλλο ενήλικο συγγενή ή φίλο.

• Δώστε τους χρόνο να σκεφτούν και να αποφασίσουν πώς θέλουν να φερθούν, δείξτε κατανόηση στις απότομες εναλλαγές της διάθεσης και των συναισθημάτων.
• Οι έφηβοι, παρά τις τάσεις ενηλικίωσης τους, διακατέχονται από φόβο απώλειας της μητέρας και της στήριξης της. Συμπαρασταθείτε στις δύσκολες στιγμές τους και παροτρύνετέ τα να συζητούν και να εκφράζονται με τα άτομα που εμπιστεύονται ή με ένα ψυχολόγο.
• Παραμείνετε σταθερή στους κανόνες που ίσχυαν για τους έφηβους και πριν από τη διάγνωση. Με τον τρόπο αυτό αισθάνονται ότι η ζωή τους δεν έχει επηρεαστεί δραματικά.
• Μπορείτε να τους χαρίσετε ένα ημερολόγιο για να καταγράφουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους.
• Τους έφηβους τους απασχολεί πολύ το θέμα της εξωτερικής εμφάνισης και πώς αυτή κρίνεται και σχολιάζεται από τους συνομηλίκους τους. Επίσης στην ηλικία αυτή, οι έφηβοι αισθάνονται ότι ντροπιάζονται πολύ εύκολα στα μάτια των φίλων τους, ιδίως από τους γονείς τους. Προσπαθήστε όταν αλληλεπιδράτε με τους φίλους και τους οικείους του παιδιού η εξωτερική σας εμφάνιση να μη διαφέρει πολύ από το πώς ήσαστε πριν τη διάγνωση. Σε περίπτωση που, λόγω της χημειοθεραπείας, υπάρξει απώλεια των μαλλιών σας, ενημερώστε από πριν το παιδί και συζητήστε ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να αντιμετωπιστεί το θέμα αυτό.
• Ακόμα κι αν οι έφηβοι θέλουν να τους αντιμετωπίζετε ως ενήλικες, μην ξεχνάτε ότι εξακολουθούν και έχουν ανάγκη την στήριξη και την καθοδήγηση σας.

Γενικές οδηγίες

• Τα παιδιά σε όλες τις ηλικίες έχουν ανάγκη να αισθάνονται ότι η καθημερινότητα τους δεν διαταράσσεται δραματικά.
• Έχουν ανάγκη να αντιλαμβάνονται ότι οι ρόλοι στην οικογένεια δεν έχουν αλλάξει. Εξακολουθείτε να είστε η μαμά τους που θα τα μαλώσει αν κάνουν κάτι κακό και θα τα βοηθήσει όταν τη χρειαστούν.
• Υπενθυμίζετε τους ότι είναι απαραίτητο να εκφράζουν αυτό που νιώθουν και ότι το κλάμα μπορεί να τα βοηθήσει σε αυτό.
• Μιλήστε τους ανάλογα με την ηλικία τους, και παρατηρήστε τις αντιδράσεις τους μέσα από τη λεκτική και μη-λεκτική (παιχνίδι, διατροφή, σχέσεις, σχολική επίδοση, ύπνος, ζωγραφική) συμπεριφορά τους.